Kroniek Landgraaf
Onder deze pagina staan een aantal pagina's waarin wij meer vertellen over het verleden van de gemeentes die in 1982 de gemeente Landgraaf zijn gaan vormen.
Deze pagina's moeten een soort canon gaan worden van de geschiedenis van het grondgebied van Landgraaf nu. Dit betekent ook dat er constant nieuwe onderdelen worden toegevoegd. Ook zullen bij de thema's downloadbare documenten worden geplaatst met meer detailinformatie.
De geschiedenis van het gebied Landgraaf in vogelvlucht
Rond het begin van onze jaartelling legden de Romeinen de Via Belgica aan, een weg van Boulogne-sur-Mer, Tongeren, Maastricht en Heerlen naar Keulen. In de buurt van de weg werden, grote boerderijen, de villae rusticae, gebouwd. Sporen van deze Romeinse overheersing zien we o.a. terug in Nieuwenhagen bij het monument van het vrouwengraf en bij de kruising van de weg met het riviertje de Worm, waar het straatdorp Rimburg ontstond.
Na de Tachtig Jarige Oorlog werden zelfs internationale grenzen door het gebied getrokken. Schaesberg en Ubah over Worms werden vanuit Brussel (Spaans en later Oostenrijks) bestuurd en Nieuwenhagen vanuit Den Haag. Om het verkeer tussen Heerlen en Ubach over Worms mogelik te maken, werd vanuit Schaesberg door Nieuwenhagen een internationale weg aangelegd,: de Pasweg. In 1700 werd Schaesberg een zelfstandige parochie met de Petrus en Paulus als kerk. Waubach en Rimburg kregen in dezelfde tijd ook eigen kerkjes of kapellen. In Nieuwenhagen werd aan het Spaans Kentje een kapel gebouwd.
In 1795 werd het hele gebied bij Frankrijk ingelijfd. Bestuurlijk bracht dit radicale veranderingen met zich mee. Er kwamen vier gemeenten: Schaesberg, Nieuwenhagen, Rimburg en Ubach over Worms (bestaande uit Waubach en Bruchhausen die losgemaakt werden van Übach). Na de val de Napoleon kwamen deze gemeenten bij Nederland. Doordat de Worm de grens ging vormen, bleef van Rimburg, dat gescheiden was van het kasteel en zijn Duitse deel, zo weinig over dat het nauwelijks zelfstandig kon bestaan. In 1886 werd het dan ook, na veel onderhandelen, op eigen verzoek bij Ubach over Worms gevoegd. Intussen waren Waubach, Nieuwenhagen en Rimburg kerkelijk tot zelfstandige parochies uitgegroeid, met ieder een eigen kerk.
Tot aan het begin van de 20e eeuw was de regio zeer landelijk met veel kleine en enkele grote boerenbedrijven. De mijnbouw, die na 1890 opkwam, bracht ingrijpende veranderingen met zich mee, zoals grootschalige industrie, een enorme groei van de bevolking en nieuwe woonwijken in en rond de oude plaatsen. In 1896 kwam de spoorverbinding van Heerlen via Schaesberg naar Herzogenrath tot stand. Twee grote mijnen werden in Schaesberg gevestigd: de Ornaje-Nassau II (1904 - 1971) en de staatsmijn Wilhelmina (1906 - 1969). Omstreeks 1965 was hun bloei voorbij. De woonwijken Leenhof, het Eikske, Lauradorp en de Kakert zijn de meest tastbare herinneringen aan deze periode.
Na de sluiting van de mijnen volgde een moeizame herstructurering. Er kwamen nieuwe industriegebieden zoals Strijthagen en Abdissenbosch. Onder het motto "Van zwart naar groen" werden de oude mijngebouwen met de omliggende terreinen grotendeels afgebroken en geruimd, om plaats te maken voor woonwijken en recreatiegebieden. De draf- en renbaan, het huidige Megaland, en enkele grote groengebieden getuigen van deze omslag.
In 1982 ontstond, door de samenvoeging van Nieuwenhagen, Schaesberg en Ubach over Worms tot één gemeente, de nieuwe gemeente Landgraaf. Op de plaats van de vroegere hoeve De Kamp kwam het nieuwe centrum Op de Kamp: het bestuurlijk hart van de gemeente en tevens winkel- en woongebied.
De hoofdkernen Nieuwenhagen, Schaesberg en Ubach over Worms omvatten o.a. de volgende wijken en buurten: Abdissenbosch, Aan de Baan, Bosheide, Bousberg, Dormigveld, Eikske, Groenstraat, Achter de Haesen, Oude Heide, Heiveld, Hoefveld, Kakert, Kl;inkerkwartier, Lauradorp, Leenhof, Lichtenberg, Mijnbuurt, Nieuwenhagerheide, Ravetsmaar, Aan de Slagboom, Strijthagen, Voort, Waubach en Rimburg.
De gemeente Landgraaf en haar Landgraaf
De gemeente Landgraaf is nog een jonge gemeente. Wanneer het aan de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Hans Wiegel had gelegen, was de gemeente er nooit gekomen. De Tweede Kamer dacht daar gelukkig anders over. Landgraaf ontstond per 1 januari 1982 door een samenvoeging van de vroegere gemeenten Schaesberg, Ubach over Worms en Nieuwenhagen die ook wel de SUN gemeenten werden genoemd. Naast de herindeling vonden enkele grenscorrecties plaats.
De SUN-bewoners wisten met een gigantische, vredelievende, muzikale demonstratie in Den Haag de Tweede Kamer te bewegen tot een aanpassing van de herindelingswet. In plaats van het opgaan in andere gemeentes als Heerlen en Kerkrade ontstond nu de SUN gemeente.
In het archief van de heemkundevereniging is veel documentatie aanwezig over zowat alles wat maar met die herindeling te maken had. Wij bewaren met name het archief van Wiel Ringens van het Burgercomité SUN.
Toch ging de gemeente op zoek naar een nieuwe naam. Uiteindelijk werd gekozen voor "Landgraaf". De Landgraaf is een landweer die langs de grens van Schaesberg en door Nieuwenhagen liep. Op grond van de toen bekende documentatie ging men er daarbij van uit, dat de landweer ook over het gebied van Ubach over Worms liep om de Brunssummerheide naar Gangelt en ook nog aansloot op een Duitse landweer. Dat er sprake was van twee verschillende systemen werd uit het oog verloren. De landgraaf bestaat aan de Nederlandse zijde uit een enkele greppel met wallen en het Duitse systeem uit een dubbele greppel met wallen. Beide landweren lagen op de grens van rivaliserende hertogdommen (Brabant aan de huidige Nederlandse zijde en Gelre en Gulick aan de Duitse zijde.
Toen in de Franse tijden gemeenten werden ingedeeld liep de gemeentegrens tussen Schaesberg en Nieuwenhagen deels over de oude landweer. Ook op de oudste kadasterkaarten uit circa 1832 komt de naam voor. Vrij vertaald is het dan een holle zandweg of greppel.
Over ouderdom van de Landgraaf zijn heel wat artikelen geschreven. Lange jaren hebben er borden gestaan met de aanduiding: "Landgraaf, archeologisch monument, dubbele ringwal met droge greppel". De Landgraaf heeft helaas geen bescherming als rijksmonument omdat hij binnen de gemeente Landgraaf te zwaar onderkomen is. Binnen de gemeente Brunssum ligt wel een bescherming. Binnen de gemeente Landgraaf wordt de bescherming geregeld in bestemmingsplannen en beleidsnota's.
Archeologisch onderzoek heeft in 2009 aangetoond dat de landweer aangelegd is rond 1400. De Landgraaf had dus primair een militaire functie maar werd ook gebruikt als veekering en verkeersknooppunt op de doorgangen. De droge mandiepe greppel had wallen met een door mens en paard moeilijk te doorkruisen beplanting. Niet alleen gevlochten loofhout maar juist beplanting met zware dorens maakten het passeren zo moeilijk. De oudste vermelding in een akte dateert uit 1498. De Duitse Allegraaf krijgt kort na 1596 nog een forse herstelbeurt waarbij gebruik wordt gemaakt van bestaande systemen uit vermoedelijk ook begin 1400.
In onze bibliotheek is meer informatie te vinden.
Straatnamen en hun betekenis
In 1997 is door onze heemkundevereniging het straatnamenboek "Van Aalbersestraat tot Zwartebergweg" uitgegeven. Dit boek is nog steeds bij ons te koop voor het simpele bedrag van € 2,00.
Altijd leuk wanneer je wilt weten welke betekenis de naam van de straat waar je in woont heeft. Indertijd is het boek bijgewerkt tot circa 1984 toen in Landgraaf straatnamen wijzigden na de gemeentelijke herindeling.
Inmiddels zijn er in al die jaren ook heel wat straatnamen bijgekomen. Tijdens Monumentendag 2022 zal een compleet nieuw Straatnamenboek gepresenteerd worden.
